Gorzyczek zielonkawy

Gorzyczek zielonkawy
	Lepidothrix vilasboasi
	(Sick, 1959)
	; Okaz muzealny – samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	tyrankowce
Rodzina	gorzykowate
Podrodzina	gorzyki
Plemię	Piprini
Rodzaj	Lepidothrix
Gatunek	gorzyczek zielonkawy
Synonimy
	Pipra vilasboasi Sick, 1959; Pipra obscura Sick, 1959;
	Pipra vilasboasi Sick, 1959; Pipra obscura Sick, 1959;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gorzyczek zielonkawy^[3] (Lepidothrix vilasboasi) – gatunek małego ptaka z rodziny gorzykowatych (Pipridae). Występuje endemicznie w Brazylii. Nie jest zagrożony. Słabo poznany. Badania Barrery-Guzmána i współpracowników (2018) wskazują, że gatunek ten powstał w wyniku hybrydyzacji gorzyczka białorzytnego (Lepidothrix nattereri) i gorzyczka srebrnogłowego (Lepidothrix iris)^[4].

Taksonomia

Gatunek opisał po raz pierwszy Helmut Sick w roku 1959 na łamach „Journal für Ornithologie”. Przydzielił mu nazwę Pipra vilasboasi; obecnie gatunek przynależy do Lepidothrix. Holotyp pochodził z okolic źródła Rio Cururu (albo Cururu-ri). Z tego samego siedliska pochodzą samica i młody samiec opisane jako osobny gatunek – Pipra obscura. Najprawdopodobniej reprezentują ten sam gatunek^[5]. Nie wyróżnia się podgatunków^[6].

Morfologia

Długość ciała to około 8,5 cm. Pozostałe wymiary dla okazów z Museu Nacional Rio de Janeiro i jednego żywego ptaka (dla samców n=2, dla samic n=1): skrzydło u samca 52–55 mm, u samicy 52 mm; ogon u samca 27–32 mm, u samicy 30 mm; dziób u samca 10,06–10,04 mm, u samicy 11,27 mm; skok u samca 13,66–14,72 mm, u samicy 13,68 mm. Masa ciała dla pięciu osobników: 6–8 g^[7].

Wyraźny dymorfizm płciowy. Wierzch głowy i kark samca pokrywają połyskliwe, złotozielone pióra. Na grzbiecie kolor ciemnieje i przechodzi w żółtozielony, by na kuprze i pokrywach nadogonowych stać się żółtawym. Sterówki przyjmują barwę matowozieloną. Czarnobrązowe lotki na chorągiewkach zewnętrznych przybierają barwę zielonkawą, a na obrzeżach chorągiewek zewnętrznych kremową. Zarówno pokrywy uszne, broda, gardło jak i pierś matowozielone, dalej w tył ciała upierzenie żółcieje^[5]. U samicy, którą najprawdopodobniej jest ta przypisana do P. obscura, cały grzbiet pokrywają pióra matowozielone, a lotki i sterówki przybierają barwę czarnobrązową. U samca tęczówki jasnoszare lub niemal białe. Dziób czarny z białawą końcówką i niebieskoszarą żuchwą. Nogi i stopy żółtobrązowe. U samicy tęczówka żółtobrązowa, dziób i nogi jak u samca^[7].

Zasięg występowania

Występuje endemicznie na małym obszarze w brazylijskim stanie Pará^[5], zasięg występowania obejmuje około 88 400 km²^[8]. Zamieszkuje wilgotne, nadbrzeżne lasy typu terra firme. W jednym z siedlisk, znanym jako Consorcio Jamanxim, w środowisku zamieszkiwanym przez gorzynka zielonkawego występują głównie drzewa z rodziny wilczomleczowatych, czaszniowatych, osoczynowatych i sączyńcowatych^[5]. Wykazuje allopatryczność wobec najbardziej zbliżonych zasięgiem i morfologią, gatunków – gorzyczka srebrnogłowego (L. iris) i białorzytnego (L. nattereri)^[5].

Zachowanie

Głos wydawany przez samca, by przywabić samicę, opisany jako tak-ewt, podobny do tego, jakim odzywa się gorzyczek srebrnogłowy i gorzyczek białorzytny. Nagrana pieśń niemal identyczna jak u gorzyczka srebrnogłowego; stanowi serię najwyżej dziesięciu dość zgrzytliwych dźwięków, brzmiących jak wydawane przez żaby. Snow w 2004 wspomniał „terkoczące prreee, niekiedy wydawane w seriach”; prawdopodobnie chodziło mu właśnie o pieśń^[7].

Gorzyczek zielonkawy żywi się drobnymi owocami i owadami. Olmos i Pacheco odłowili ptaka, który właśnie żerował w stadzie mieszanym, w którym znajdował się także strojnogłowik amazoński (Arremon taciturnus), liściak rudosterny (Automolus paraensis) i czarnoliczek białobrzuchy (Myrmoborus myotherinus). Samce w trakcie popisów siedzą same, jednak w zasięgu słuchu potencjalnych rywali. Poza tym całkowity brak danych^[7].

Lęgi

Trzy samce zebrane w czerwcu, po odkryciu gatunku, były w kondycji lęgowej. 21 czerwca Sick odkrył gniazdo, do którego uczęszczała samica Pipra obscura (w wielu ujęciach tożsamego z gorzyczkiem zielonkawym). Zawierało dwa jaja. Zbudowane zostało około 1 m nad ziemią, w rozwidleniu gałęzi drzewa wysokiego na około 160 cm i przytwierdzone do niego pajęczynami^[7].

Status i zagrożenia

Przez IUCN od 2021 roku gorzyczek zielonkawy uznawany jest za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern); wcześniej (od 1994 roku) miał status gatunku narażonego (VU, Vulnerable)^[2]. W momencie pisania Cotingas and manakins (październik 2010) rozważano podniesienie statusu do zagrożonego (EN, Endangered)^[7]. W 2021 roku liczebność populacji szacowano na 15–137 tysięcy dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[2]. W miejscu odkrycia gatunku nie był on potem obserwowany; tak więc w roku 2014 pozostawał znany jedynie z dwóch stanowisk. Do 2021 roku odkryto kolejnych kilka stanowisk^[2]^[8]. Zagrożeniem jest wycinka lasów, na przykład pod pastwiska; gatunek zdaje się nie być jednak bardzo podatny na takie działania i nie opuszcza całkowicie miejsca wycinki^[7].

Przypisy

↑ Lepidothrix vilasboasi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Lepidothrix vilasboasi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Piprini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-05-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-30].
↑ Alfredo O. Barrera-Guzmán, Alexandre Aleixo, Matthew D. Shawkey i Jason T. Weir. Hybrid speciation leads to novel male secondary sexual ornamentation of an Amazonian bird. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 115 (2), s. E218–E225, 2018. DOI: 10.1073/pnas.1717319115. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Kirwan i Green 2011 ↓, s. 195.
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Cotingas, manakins, tityras, becards. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Kirwan i Green 2011 ↓, s. 196.
↑ ^a ^b Species factsheet: Lepidothrix vilasboasi. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-01-10]. (ang.).

Bibliografia

Guy Kirwan, Graeme Green: Cotingas and Manakins. Londyn: Christopher Helm, 2011. ISBN 978-0-691-15352-0.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania głosów. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Lepidothrix vilasboasi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Lepidothrix vilasboasi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Piprini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-05-18). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-30].

[pnas2018-4] Alfredo O. Barrera-Guzmán, Alexandre Aleixo, Matthew D. Shawkey i Jason T. Weir. Hybrid speciation leads to novel male secondary sexual ornamentation of an Amazonian bird. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 115 (2), s. E218–E225, 2018. DOI: 10.1073/pnas.1717319115. (ang.).

[CITEREFKirwanGreen2011195-5] Kirwan i Green 2011 ↓, s. 195.

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Cotingas, manakins, tityras, becards. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-12-30]. (ang.).

[CITEREFKirwanGreen2011196-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Kirwan i Green 2011 ↓, s. 196.

[birdlife-8] Species factsheet: Lepidothrix vilasboasi. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-01-10]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]